Afgelopen voorjaar raakte het monument ter nagedachtenis van burgemeester Nairac beschadigd tijdens een storm. Een omgevallen boom had het hekwerk zodanig beschadigd, dat dit is weggehaald voor restauratie.
Nu denkt u misschien “Een monument voor burgemeester Nairac? Waar staat dat dan? En wie was burgemeester Nairac? Is “Nairac” niet de naam van het museum?”
Om met de burgemeester te beginnen: Carel August Nairac was burgemeester van de gemeente Barneveld van 1841 tot aan zijn dood in 1883. Hij had een grote belangstelling voor zowel nieuwe ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en techniek enerzijds als de geschiedenis van (onder andere) de gemeente anderzijds. Vooral de prehistorie vond hij interessant. Samen met schaapherder, later gemeentebode, Hendrik Bouwheer verzamelde hij archeologische vondsten en schreef hij verschillende boeken over de geschiedenis van de gemeente Barneveld. De vondsten die Nairac en Bouwheer deden, toonden zij in een oudheidkamer in het Raadhuis. Deze verzameling vormt de basis van het huidige Museum Nairac. Het museum draagt dus niet zomaar zijn naam.
De belangstelling, die Nairac had voor de nieuwe ontwikkelingen in zijn tijd, zorgde ervoor, dat Barneveld volop meedeed met de veranderingen in de 19e eeuw. Onder het bestuur van deze burgemeester werden veel wegen verhard, markten ingesteld en uitgebreid, het aantal scholen verdubbeld, een volksbibliotheek ingericht, een postkantoor gebouwd en zo verder. Ook het Raadhuis werd gebouwd onder zijn supervisie, de eerste steen werd gelegd door zijn dochter Anna Nairac.
Een belangrijke prestatie van Carel August Nairac is de aanleg van het traject Amersfoort-Zutphen van de Oosterspoorlijn. Het tracé zou oorspronkelijk een stuk noordelijker worden aangelegd. Maar Nairac wendde zijn invloed aan om de lijn veel dichter langs het dorp Barneveld te laten komen. Op de plek waar nu station Barneveld-Noord is, werd station Barneveld-Voorthuizen aangelegd. Hier konden mensen overstappen op de omnibus, die hen naar het dorp Barneveld bracht.
Op 13 mei 1876 werd het traject feestelijk geopend. In de Barneveldsche Courant van vrijdag 19 mei schreef men: “’t Was op 13 Mei regt feestelijk bij het Station Barneveld, het gebouw met vlaggen versierd en voor den oprid een flinke eerepoort met de woorden: HULDE AAN ONZEN BURGEMEESTER;[…] de Burgemeester herinnerde in zijn antwoord dat alles wat in de laatste 35 jaren tot welzijn der gemeente was tot stand gekomen, alleen te danken was aan de krachtige zamenwerking der burgers en het gemeentebestuur…” (via de website van het Gemeentearchief kunt u het gehele artikel opzoeken in de krant).
Bij het station was in 1875 ook een Stationskoffiehuis gebouwd, waar reizigers zich konden laven en voeden.
Naast al deze vooruitgang en techniek wilde burgemeester Nairac een park aanleggen om niet helemaal te verdrinken in een wereld van steen. Het ontwerp dat bij hem werd ingediend, vond hij niks. Het was een “…belabberd plan!”, aldus de burgemeester. Hij dacht het zelf veel beter te kunnen, dus schetste hij een ontwerp voor een park met veel verschillende bomen, struiken en wandelpaden, waar het fijn toeven zou zijn. In de Barneveldsche Courant plaatste hij een oproep om bij hem thuis planten en bomen te komen brengen.
Het Heidepark was een sieraad voor de gemeente Barneveld, als je de berichten van die tijd mag geloven. In een VVV-gids uit 1900 werd het park als volgt omschreven: “de sierlijk kronkelende paden en bonte afwisseling van boomen en heesters, die zo heerlijk afsteken tegen de frisch groene grasperken, doen ons den duffen spoorwagon gauw vergeten.”
Op 5 maart 1883 overleed de geliefde burgemeester van Barneveld. Al hetzelfde jaar begon men met het ontwerp voor een gedenkteken. Eerst dacht men aan een monument bij het graf van Nairac, maar al gauw besloot men het in het door hemzelf met veel liefde ontworpen Heidepark te plaatsen.
In augustus staat er in de Barneveldsche Courant, dat een kei vanaf Lunteren naar Barneveld was gebracht voor het monument ter ere van Nairac.
In 1884 schrijft burgemeester Van Nagell een brief aan de weduwe van Nairac, waarin hij haar mededeelt, dat het monument in het Heidepark is opgericht.
In latere jaren is het Heidepark helaas vervallen tot een troosteloos stukje grond met bomen. In de volksmond wordt het park het Roekenbos genoemd. Niet veel doet meer herinneren aan de allure die dit park had in vroeger tijden. De kabouters die er hun intrek hebben genomen, geven wat kleur. Maar het monument, dat ter ere van een grootse burgemeester is opgericht, ligt er verlaten bij. Wellicht is de stormschade van 2019 een mooie aanleiding om park en monument weer in oude glorie te herstellen. Zodat men weer over sierlijk kronkelende paden tussen fris groen gras en een bonte afwisseling van bomen en heesters kan wandelen.
Zeer geslaagde Barneveldse geschiedenisquiz
Op donderdagavond 10 oktober jl. stroomde de Raadzaal vol met deelnemers en belangstellenden voor de 15e editie van de Barneveldse Geschiedenisquiz. De techniek dreigde even roet in het eten te gooien, maar gelukkig kon de bode van dienst de apparatuur weer aan de praat krijgen. En zo konden de deelnemers zich het hoofd breken over 30 vragen, sommige best pittig, andere een stuk eenvoudiger. Aan het eind van de avond ging Team Oud Barneveld 1 met de eerste prijs en de wisseltrofee naar huis. Zij hadden 21 vragen juist beantwoord. De organisatoren van het Gemeentearchief hebben weer genoten en zijn vast van plan er volgend jaar weer een feest van te maken.
Maar waar is Leonardo da Vinci nu ook weer geboren…?
v.l.n.r. Kathelijne Jongeling (gemeentearchief)
Gert Brons, Ad Ryneveld, Gijs Donkersteeg
Dick Veldhuizen (gemeentearchief)
De nieuwe gemeentearchivaris stelt zich voor
Hans Berende (1977) is de nieuwe gemeentearchivaris van Barneveld. In september volgde hij Peter van Beek op die vanaf 2007 gemeentearchivaris was. Hans is ook gemeentearchivaris van Ede en Scherpenzeel. Barneveld is geen onbekend terrein. Tussen 2009 en 2014 werkte hij vanuit Ede nauw samen met het archief van Barneveld. Hans werkte eerder als zelfstandige en was docent bij de Archiefschool. Hij studeerde Filosofie, Geschiedenis, informatiemanagement en archivistiek. Het archief van Barneveld staat goed bekend. Dat is te danken aan de medewerkers, de afgelopen twee gemeentearchivarissen en zeker ook de vele vrijwilligers die de collectie toegankelijk maken. Veel foto’s, akten, archiefstukken, publicaties zijn beschikbaar via de website www.archieval.nl (Archieven in de vallei) en dat aantal blijft maar groeien. Iedereen kan op zoek naar de geschiedenis van zijn/ haar omgeving, familie of gebeurtenis. We ontvangen per jaar verschillende klassen van basisscholen. Ieder jaar hebben wij in oktober een Open Dag, als onderdeel van de Veluwedag van de genealogische vereniging VVG. En op 10 oktober jl. werd al weer de vijftiende editie gehouden van de Barneveldse geschiedenisquiz. Kortom: we brengen, samen ook met archeologie en monumentenzorg, de historie dichtbij. Dat is een mooie Barneveldse eigenschap die teruggaat op schaapherder Bouwheer en burgemeester Nairac in de negentiende eeuw. Hans is blij in die traditie te staan. We hebben nog genoeg uitdagingen voor de toekomst, zoals digitaal archiveren en digitaal bezoekers helpen om de geschiedenis van heel de gemeente dichtbij te brengen en te houden.